Akkoord,
maar…
Ik ga akkoord met het feit dat er niet zoiets
bestaat als een zelfstandig bewustzijn, net zo min als we een zelfstandige ziel
of een zelfstandig zelf hebben. Dat heeft de Boeddha al 2600 jaar geleden
gezegd.
Wat er volgens mij wel bestaat is een
bewustzijnsPROCES: het resultaat van de complexe samenwerking tussen miljarden
neuronen in diverse zones van ons brein. Dat proces valt geheel of gedeeltelijk
stil als een deel van de neuronen in de hersenen uitvallen, bijvoorbeeld door
een coma of door Alzheimer of in het meest extreme geval door de dood. Dat bewustzijnsPROCES
is dus brein-afhankelijk. Net zoals de beelden op een bioscoopscherm op zich
niet bestaan, maar het resultaat zijn van de samenwerking tussen een aantal
hardware componenten (lens, lamp, chips, kabels) en software componenten (bits
en bytes). Als de projector uitvalt, valt ook het beeld weg. Het beeld bestaat
dus maar bij de gratie van een tijdelijke elektronendans.
Er is meer!
Wat ons mensen echter onderscheidt van de
meeste andere levende wezens (en vooral van een computer of een projector) is
dat wij daar bovenop een meta-bewustzijnPROCES kunnen opstarten. Ook dat is een
PROCES dat bestaat bij de gratie van ons brein. (Dat proces heet trouwens
mediteren.)
Alleen is er om dit proces op te starten een
bewuste daad nodig. Die daad heeft te maken met intentie en wilskracht, wat op
zijn beurt weer de gecoördineerde samenwerking vereist van flink wat neuronen.
Juist omdat daarvoor zoveel “onafhankelijke” neuronengebieden moeten
samenwerken, is wilskracht geen eenvoudige opgave. (Denk aan het gezweet en gevloek
om je nieuwjaarsvoornemens waar te maken). Wellicht zijn sommige breinen daar
van nature beter toe uitgerust (nature of genen), terwijl andere breinen het
vooral moeten hebben van training (nurture of ervaring).
De
vonk?
Blijft de vraag “wie of wat” die intentie en
die wilskracht in gang zet? Uit de bovenstaande redenering volgt in elk geval
dat het niet “iemand” is, maar dat het een vonkje is, een groepje neuronen (nu
eens dit groepje, dan weer dat groepje) dat geprikkeld wordt waardoor de vonk
al of niet verschillende andere breinzones activeert. Zoals de bliksem een
heidebrand kan veroorzaken. Of de heide effectief brandt, hangt af van de
omstandigheden (het weer van de afgelopen weken of maanden) en van de aanwezige
begroeiïng.
Iedereen die ervaring heeft met mediteren kan
vanuit de eigen ervaring bevestigen dat het mogelijk is om met die intentievonk
(wellicht aanvankelijk ooit gestart door een gebeurtenis, een persoon, later
via een zelfstartproces) het meta-bewustzijnsPROCES in gang te zetten om met een
openhartige, milde ingesteldheid te kijken naar het bewustzijnsPROCES. Om dan
te ontdekken hoe weinig controle we hebben over dat proces. Maar ook om te
ontdekken dat het proces veranderd net door het te observeren, te aanvaarden,
zonder het te willen sturen of controleren.
Aanvaarden en aanpakken
In de kwantum fysica weet men dat, of we licht
ervaren als een golf of eerder als een deeltje, afhangt van hoe we er naar
kijken. Hoe dat bewustzijnsPROCES precies werkt, maakt deel uit van het
mysterie van het nog grotere mysterie: het leven zelf. Het aanvaarden van het
niet weten is één van de bevrijdende vruchten van het mediteren.
Waarbij aanvaarden hier niet gebruikt wordt in
de passieve betekenis van akkoord gaan met, neerleggen bij. Wel in de betekenis
van het ERKENNEN van de toestand zoals hij nu is. Vanuit die vertrekbasis
kunnen we dan AANPAKKEN wat we nu al kunnen veranderen. Het zijn wijze mensen die
dat onderscheid kunnen maken.
