Stilte en je werkplek?

Dat was het onderwerp van Hautekiet deze morgen op Radio 1.
De redactie belde me om te getuigen in het programma. Dat lukte niet helemaal omdat de laatste minuten van het programma waren aangebroken en de tijd meedogenloos wegtikte. In deze blog heb ik wel de tijd en de ruimte om mijn gedachten te verwoorden.

Ten eerste: welk werk?
Meer bepaald: wat is je werkplek?
Ben jij een wegenbouwer die de hele dag door met een drilboor aan de slag moet terwijl auto's en vrachtwagens voorbijrazen en je net niet de kleren van het lijf scheuren? Of werk jij in de lawaaierige walserij van een staalfabriek of in een fabriekshal vol dreunende weefgetouwen? Of werk jij in een open landschapskantoor? Of heb jij het voorrecht om je eigen werkruimte te hebben?

Hoeft het gezegd dat de kans op stilte in de eerste situatie minder evident is dan in de laatste?

Gezien het profiel van de Radio 1 luisteraar had men wellicht vooral de twee laatste groepen voor ogen. Vandaar dat ze dit topic startten met een speelse montage van enkele hilarische fragmenten uit het Eiland.

Ten tweede: welke stilte?  
Er is de uitwendige stilte door afwezigheid van lawaai  en prikkels en de inwendige stilte door de "verstilling" van de geest. Het nut van de eerste stilte bestaat erin dat ze helpt om de tweede stilte te trainen. Jawel, trainen.

Want verstilling is een vaardigheid. En vaardigheden kan je trainen. 

Trainen doe je best in optimale, beschermde omstandigheden. Een voetbalspeler begint ook niet meteen te spelen in Camp Neu voor 90.000 dolle fans. Hij begint wellicht door eerst alleen tegen een muurtje te shotten, daarna op een klein pleintje samen met wat vrienden. En zelfs als hij dan ooit de top haalt, moet hij blijven trainen in rustige omstandigheden, zonder fans, met de passende toestellen en de juiste oefeningen.

De vruchten van de stilte
Stilte, meer bepaald verstilling oefen je ook best eerst in optimale stille omstandigheden. Liefst begeleid, met de juiste oefeningen. 18 jaar ervaring met bewustzijnstraining (ook wel meditatie genoemd) heeft mij alvast geleerd dat het trainen een cyclische ervaring blijft: soms gaat het vlot, soms is het echt zwoegen.
Maar door de oefeningen ontwikkel je de vaardigheid om tot verstilling te komen, zelfs in de hectische context van een drukke werkvloer of een woelige vergadering.

Voor mij persoonlijk heeft de verstilling en de bijhorende verdieping vooral als voordeel dat ik een beter zicht heb op de "scenarioschrijvers" die in mijn geest aan de slag zijn en hoe weinig controle ik daarover heb. Het maakt echter een wereld van verschil als ik geoefend heb om die scenarioschrijvers te benoemen en te bekijken met milde open aandacht en me niet altijd automatisch laat meesleuren in hun verhaal.  Dat maakt mij ook milder om te zien hoe ook anderen (bewust maar veelal onbewust) in de ban zijn van hun scenarioschrijvers.

De Scenarioschrijvers
In mijn lezing heb ik de gewoonte om die scenarioschrijvers plastisch voor te stellen. Dit zijn enkel van de bekendste.
- Apocalypse now script: meteen dramatiseren en generaliseren, van een mug een olifant maken.
- Basil Fawlty script: een lage irritatiedrempel, mensen meteen veroordelen op basis van banale dingen.
- Hyancint Bucket script: de schone schijn ophouden, streven naar kunstmatige perfectie om het zelfbeeld te hoog te houden.
- Speedy Gonzales script: voortdurend ongeduld, alles moet sneller vooruit gaan.
- Please please me script: tegen iedereen altijd lief moeten zijn en ook willen dat iedereen altijd lief is tegen jou. (Een script dat bij mij nogal hardnekkig de kop opsteekt.)

Agendapunt nul
Jochanan Eynikel, die ook in het programma zat, gaf een mooi voorbeeld van hoe een moment van stilte een nieuwe wending en een andere teneur kan geven aan een bespreking.
Ik denk dan aan wat Martin Rueben, een hogere ambtenaar binnen de Vlaamse administratie, met ooit vertelde. Hij heeft de gewoonte om de vergadering met zijn directieteam te beginnen met een Agendapunt Nul. Even een moment van stilte waarbij men wordt uitgenodigd naar binnen te kijken en te voelen hoe men er nu bij zit, welke emoties en gedachten domineren. Met aansluitend de kans om dit even  te delen, zonder daarover in discussie te gaan.

Door de verstilling is er dus ook ruimte in de geest om tot vernieuwende inzichten te komen.

Ongemakkelijk

Maar nogmaals: stilte, zeker in groep, is zo ongebruikelijk, zo gewoon, dat velen het bijna automatisch afwijzen omdat ze zich er "ongemakkelijk" bij voelen. Ondermeer omdat de stilte je confronteert met je binnenkant en omdat de stilte zorgt voor een gelijkschakel in de groep. Er is geen hiërarchie in de stilte.

Na het moment van nationale stilte voor de schoolkinderen, hun begeleiders en chauffeurs die stierven in het ongeval met de skibus in Zwitserland heb ik deze tekst in mijn dagboek geschreven:

Sommige mensen praten luid, anderen stil

Sommige mensen praten snel, anderen traag

Sommige mensen praten zangerig, anderen monotoon

Alleen in de stilte is iedere stem gelijk

Wie het aandurft om door dat ongemakkelijk gevoel heen te gaan en de stilte en de verstilling blijvend te oefenen, ontdekt een grotere keuzevrijheid in zijn leven.