Gisteren was ik in relatietherapie

In relatietherapie? Op 23 april, de dag van onze 38^ste huwelijksverjaardag?

Om te vermijden dat je meteen tot de verkeerde conclusies komt: de relatietherapie slaat niet op mijn relatie met Linda. Die is prima, dankjewel. Ze slaat op de relatie tussen mezelf en de innerlijke wereld van mijn emoties en gedachten.

Gisteren hadden we namelijk onze zeswekelijkse  Stiltedag in de Stiltehoeve Metanoia. In de inleidende sessie nodigde Björn ons uit om te onderzoeken met welke intentie we ooit aan dit Stiltetraject begonnen zijn. En wat onze intentie is om ook vandaag weer een hele dag uit te trekken in onze toch al volle agenda’s.

Kleine m of grote M?

Zien we mindfulness louter als een hulpmiddeltje, een soort aspirientje tegen de hoofdpijn? Dat noemt hij mindfulness met de kleine m. Of zien we mindfulness al een levenshouding om tot een meer ingrijpende metamorfose te komen? Dat noemt hij Mindfulness met de grote M.

Verrijkend voor mij was zijn suggestie om tijdens de dag te onderzoeken wat onze relatie is met de gedachten en emoties die we in de stilte zien opborrelen. Is dat een relatie van verzet, vijandschap, strijd. Of is dat een relatie van mededogen en mildheid, ondanks de pijn en de onrust die de emoties veroorzaken.

Zelf ben ik aan de dag begonnen met een duidelijk voelbare vorm van onwelzijn en weemoed in de hartstreek. Ik weet dat de oorzaak ligt bij een aantal onrustbarende situaties privé en op het werk. Ik wist dus vooraf dat die emoties best wel eens heftig zouden kunnen opspelen in de stilte. Het had zelfs een excuus kunnen zijn om niet naar Metanoia te komen.

Een geconditioneerde respons?

Ik heb het gevoel dat er inmiddels in mijn brein een soort Pavlov-effect optreedt zodra ik met de auto de Stiltehoeve opdraai, gevolgd door een warme, kameraadschappelijke knuffel van de andere stilte broeders en -zusters, en wanneer we dan als ‘brothers in arms’ de warme gedempte  ruimte van de Zendo betreden: dan ervaart mijn geest bijna automatisch een heilzame toestand van sereniteit. En door in die sfeer in relatietherapie te gaan met mijn emoties, voelde ik dat de beklemmende weemoed van de ochtend aan het eind van de dag bijna onmerkbaar was opgelost.

De stilte had haar werk gedaan.

Of moet ik zeggen: ik heb de stilte uitgenodigd en ontvangen

om ze haar werk te laten doen?

Aan de afwezigen; we hebben jullie gemist. Maar hopen dat jullie de volgende keer weer aansluiten.

Stilte en je werkplek?

Dat was het onderwerp van Hautekiet deze morgen op Radio 1.
De redactie belde me om te getuigen in het programma. Dat lukte niet helemaal omdat de laatste minuten van het programma waren aangebroken en de tijd meedogenloos wegtikte. In deze blog heb ik wel de tijd en de ruimte om mijn gedachten te verwoorden.

Ten eerste: welk werk?
Meer bepaald: wat is je werkplek?
Ben jij een wegenbouwer die de hele dag door met een drilboor aan de slag moet terwijl auto's en vrachtwagens voorbijrazen en je net niet de kleren van het lijf scheuren? Of werk jij in de lawaaierige walserij van een staalfabriek of in een fabriekshal vol dreunende weefgetouwen? Of werk jij in een open landschapskantoor? Of heb jij het voorrecht om je eigen werkruimte te hebben?

Hoeft het gezegd dat de kans op stilte in de eerste situatie minder evident is dan in de laatste?

Gezien het profiel van de Radio 1 luisteraar had men wellicht vooral de twee laatste groepen voor ogen. Vandaar dat ze dit topic startten met een speelse montage van enkele hilarische fragmenten uit het Eiland.

Ten tweede: welke stilte?  
Er is de uitwendige stilte door afwezigheid van lawaai  en prikkels en de inwendige stilte door de "verstilling" van de geest. Het nut van de eerste stilte bestaat erin dat ze helpt om de tweede stilte te trainen. Jawel, trainen.

Want verstilling is een vaardigheid. En vaardigheden kan je trainen. 

Trainen doe je best in optimale, beschermde omstandigheden. Een voetbalspeler begint ook niet meteen te spelen in Camp Neu voor 90.000 dolle fans. Hij begint wellicht door eerst alleen tegen een muurtje te shotten, daarna op een klein pleintje samen met wat vrienden. En zelfs als hij dan ooit de top haalt, moet hij blijven trainen in rustige omstandigheden, zonder fans, met de passende toestellen en de juiste oefeningen.

De vruchten van de stilte
Stilte, meer bepaald verstilling oefen je ook best eerst in optimale stille omstandigheden. Liefst begeleid, met de juiste oefeningen. 18 jaar ervaring met bewustzijnstraining (ook wel meditatie genoemd) heeft mij alvast geleerd dat het trainen een cyclische ervaring blijft: soms gaat het vlot, soms is het echt zwoegen.
Maar door de oefeningen ontwikkel je de vaardigheid om tot verstilling te komen, zelfs in de hectische context van een drukke werkvloer of een woelige vergadering.

Voor mij persoonlijk heeft de verstilling en de bijhorende verdieping vooral als voordeel dat ik een beter zicht heb op de "scenarioschrijvers" die in mijn geest aan de slag zijn en hoe weinig controle ik daarover heb. Het maakt echter een wereld van verschil als ik geoefend heb om die scenarioschrijvers te benoemen en te bekijken met milde open aandacht en me niet altijd automatisch laat meesleuren in hun verhaal.  Dat maakt mij ook milder om te zien hoe ook anderen (bewust maar veelal onbewust) in de ban zijn van hun scenarioschrijvers.

De Scenarioschrijvers
In mijn lezing heb ik de gewoonte om die scenarioschrijvers plastisch voor te stellen. Dit zijn enkel van de bekendste.
- Apocalypse now script: meteen dramatiseren en generaliseren, van een mug een olifant maken.
- Basil Fawlty script: een lage irritatiedrempel, mensen meteen veroordelen op basis van banale dingen.
- Hyancint Bucket script: de schone schijn ophouden, streven naar kunstmatige perfectie om het zelfbeeld te hoog te houden.
- Speedy Gonzales script: voortdurend ongeduld, alles moet sneller vooruit gaan.
- Please please me script: tegen iedereen altijd lief moeten zijn en ook willen dat iedereen altijd lief is tegen jou. (Een script dat bij mij nogal hardnekkig de kop opsteekt.)

Agendapunt nul
Jochanan Eynikel, die ook in het programma zat, gaf een mooi voorbeeld van hoe een moment van stilte een nieuwe wending en een andere teneur kan geven aan een bespreking.
Ik denk dan aan wat Martin Rueben, een hogere ambtenaar binnen de Vlaamse administratie, met ooit vertelde. Hij heeft de gewoonte om de vergadering met zijn directieteam te beginnen met een Agendapunt Nul. Even een moment van stilte waarbij men wordt uitgenodigd naar binnen te kijken en te voelen hoe men er nu bij zit, welke emoties en gedachten domineren. Met aansluitend de kans om dit even  te delen, zonder daarover in discussie te gaan.

Door de verstilling is er dus ook ruimte in de geest om tot vernieuwende inzichten te komen.

Ongemakkelijk

Maar nogmaals: stilte, zeker in groep, is zo ongebruikelijk, zo gewoon, dat velen het bijna automatisch afwijzen omdat ze zich er "ongemakkelijk" bij voelen. Ondermeer omdat de stilte je confronteert met je binnenkant en omdat de stilte zorgt voor een gelijkschakel in de groep. Er is geen hiërarchie in de stilte.

Na het moment van nationale stilte voor de schoolkinderen, hun begeleiders en chauffeurs die stierven in het ongeval met de skibus in Zwitserland heb ik deze tekst in mijn dagboek geschreven:

Sommige mensen praten luid, anderen stil

Sommige mensen praten snel, anderen traag

Sommige mensen praten zangerig, anderen monotoon

Alleen in de stilte is iedere stem gelijk

Wie het aandurft om door dat ongemakkelijk gevoel heen te gaan en de stilte en de verstilling blijvend te oefenen, ontdekt een grotere keuzevrijheid in zijn leven.