Belevenissen van een spiritueel zwerver

Belevenissen van een Spiritueel Zwerver

Gesprokkeld tijdens de 4-daagse stilte retraite in Metanoia, de Stiltehoeve van BZN.

Mijn schoonbroer keek me aan met een blik vol ongeloof: ‘Vier dagen niet spreken?’

Ik knikte bevestigend.

‘Ook niet tijdens de maaltijden? Of op het einde van de dag?’

‘Yep’ zei ik stoer.

‘Echt, geen woord zeggen? Dat zou ik niet kunnen!’

Ook de andere mensen die ik hierover sprak reageerden telkens met ongeloof. Het is duidelijk: vier dagen niet spreken lijkt voor veel mensen een onhaalbare (zinloze?) opdracht.

Wat ze wellicht niet beseffen is dat de grote opgave niet zit in het niet spreken – dat is maar een hulpmiddeltje-  de grote opgave zit in het vier dagen lang moeten luisteren naar jezelf. Terwijl we dag in dag uit verwachten dat anderen luisteren naar ons, dat ze ons hun aandacht schenken en onze verhalen boeiend vinden, kunnen we het schijnbaar niet opbrengen om te luisteren naar onszelf.

Want dat is waar het in zo’n stilte retraite om draait: niet wegvluchten van jezelf in gepraat, muziek, televisie, facebook, twitter of een van de vele andere ‘vluchtroutes’ die de buitenwereld je overvloedig aanbiedt.

De stilte is enkel het glijmiddel om de verschillende meditatie oefeningen
nog intenser te beleven. Zoals een wielrenner de weerstand opvoert
tijdens het trainen op de rollen.

Je doet dit niet om een betere mediteerder te worden. (Je wil toch ook niet de beste coureur op rollen zijn?)

Je oefent in deze gecontroleerde omstandigheden  om je mentale vaardigheden te versterken  die je van pas zullen komen tijdens de eb en vloed van het dagelijkse leven.

Het begon in de Zweedse bossen

Ik was vrij zeker dat ik de vier dagen in stilte zou aankunnen. Omdat ik de afgelopen jaren al een paar keer een retraite van 10 dagen heb meegemaakt in de bossen van Brunnsvik -een godvergeten plekje in de buurt van Ludvika in het midden van Zweden- onder leiding van Jon Kabat-Zinn en zijn medewerkers. Van de 10 dagen waren er ook telkens 3 in volledige stilte. Toen was ik een eenzame Belg, midden een groep van 120 Zweden , Noren, Denen en enkele verdwaalde Italianen. Dat is toch wat anders dan het kleine groepje van zes dat nu bijeen kwam in de Stiltehoeve van Bond zonder Naam in Moerbeke-Damme (dus geen autoreis van 1.600 kilometer).  Met die mensen heb ik sinds vorig jaar augustus al zes keer een dag in stilte mogen doorbrengen in het Rosario in Bever.

De Stiltehoeve betreden

Joost en Björn waren dinsdagavond al aangekomen. Dick, Wouter en ikzelf kwamen woensdagmorgen kort na mekaar het rechte pad naar de Stiltehoeve opgereden en parkeerden onze auto in de grote schuur. Mathi kwam als laatste, rechtstreeks van de luchthaven. Hij had zijn vakantie in Zuid-Frankrijk enkele dagen vroeger beëindigd om er bij te kunnen zijn.

De begroeting was –zoals gewoonlijk- innig. Bevriende strijdmakkers die weten dat ze de komende dagen slag zullen moeten leveren met een onbekende vijand.

We lachten en giechelden als een scoutsgroepje
dat voor de eerste keer op kamp gaat.

En nu wordt het serieus

Björn, onze ervaren stiltegids, gaf in de ochtend een korte toelichting over hoe de retraite zou kunnen verlopen. Daarbij benadrukte hij dat dit enkel een voorgesteld werkkader was. Het was belangrijk dat elk van ons zijn eigen grenzen zou ontdekken en bewaken. Behalve het respecteren van de stilte waren er geen andere verplichtingen.

Het programma van dagelijks 9 stapmeditaties en 7 zitmeditaties van elk 45 minuten, startend om 6u30 en eindigend om 21u30 was geen verplichting. Björn had ook drie momenten per dag voorzien voor informele meditaties. Op zo’n moment kon je kiezen om ofwel de stapmeditatie te volgen, of te lezen, schrijven,  wandelen of desgewenst te rusten op je bed. En natuurlijk was er elke dag de mogelijkheid tot een uitwisselingsgesprek van vijftien minuten om met Björn te reflecteren over wat we hadden ervaren tijdens het oefenen, op welke hindernissen we botsten en welke inzichten we daarin gevonden hadden.

Je houdt het niet voor mogelijk hoe overweldigend leerrijk die V-motor kan zijn: Vertragen, Verstillen, Verdiepen om dan te Verbinden
met jezelf en uiteindelijk ook met de anderen, met de wereld.

Waarom ben ik hier?

Op die vraag antwoordde ik: “Ik ben hier om mijn pad te ontdekken.”

Op de vraag: “Hoe zit ik hier”, kwam het antwoord: “Met gespannen nieuswgierigheid.”

Ik heb een fase in mijn professioneel leven afgesloten en weet begot niet wat er nu volgt. Ik leef met de houding van een Spiritueel Zwerver: ik kijk met een open hart naar wat er op mij afkomt. Het feit alleen al dat ik hier nu bij deze mensen zit, die ik een jaar geleden amper kende, is maar één van de vruchten van die zwerftocht.

Ik ben een zwerver, geen pelgrim. Een pelgrim heeft een duidelijk doel: hij trekt naar Scherpenheuvel, Lourdes of Mekka. Voor de zwerver daarentegen is het pad dat zich ontvouwt het doel. Pas op: een zwerver is geen doler. Wie doolt is de weg verloren en verward. Een zwerver komt met elke stap dichter bij zichzelf.

Ook de anderen deelden bij de start de reden waarom ze hier zaten. Waarop Björn zei: “Weet dat datgene wat je hier zal vinden, niet noodzakelijk datgene is waarvoor je naar hier gekomen bent.”

Is het geen goed idee om je dagelijks de vraag te stellen:
waarom zit ik in deze vergadering, in dit gesprek, in deze cursus, op deze plek?

En hoe zit ik hier?

Met nieuwsgierigheid, twijfel, angst, boosheid…?

De impact van context

De ervaring van deze intensieve mediatie retraite  proberen delen met iemand die er niet mee vertrouwd is, is zoals de smaak van een peer proberen beschrijven aan iemand die nog nooit een peer heeft gezien of geproefd.

Bij de stapmeditatie ontdekte ik dat het stappen op de warme plankenvloer in de Bosmanszaal, totaal anders was dan het stappen op de kasseien of op het grindpad.

Ik vond vooral het grindpad verhelderend: daar hield elke stap de belofte in van een andere sensatie, naargelang ik mijn voet al of niet op of naast een kiezel zette. Net voor mijn voet neerkwam voelde ik de verwachting opkomen: wat zal ik nu voelen? En als ik dan op een kiezel stond, was het verhelderend te voelen hoe die ene voet de druk van  de kiezel moest ondergaan om de andere voet de mogelijkheid te geven zich te bevrijden en te bewegen. 

Ook in mijn dagelijkse leven stap ik soms op kiezels die ik niet had verwacht.
Is het  niet fijn om te weten dat het ongemak van de kiezel
misschien een overgang is naar een bevrijdende beweging?

Net zoals in het dagelijkse leven is context zeer bepalend voor hoe we iets ervaren.
Het viel me op dat de gevoelens en gedachten bij het alleen stappen op het grindpad plots veranderden als ik bemerkte dat er  iemand anders in mijn buurt was gekomen. De stapervaring werd dan helemaal anders. Wat zal die andere persoon wel van mij denken als hij me zo belachelijk traag ziet stappen? Ik voelde een drang om te praten, om aan die persoon uit te leggen wat een stapmeditatie is.

Allemaal bekommernissen van mijn ego dat opspeelt,
om zijn territorium en zijn zelfbeeld te beschermen?

Korte loopbaantjes

Ik ontdekte ook dat het bij de stapmeditatie inderdaad beter is om korte loopbaantjes te gebruiken eerder dan als een wandelaar gewoon door te slenteren. Na een vijftal meter stoppen om terug te keren: dat noemde ik mijn checkpoint Charlie. “Hoe gaat het nu met mij? Hoe voel ik me nu? Wat denk ik nu? Hoe sta ik hier nu?” En hop: weer verder: linker voet belasten, rechter voet bevrijden, beide voeten weer in balans; rechter voet belasten, linker voet bevrijden, beide voeten weer in balans….

Googelen in mijn ziel

Onvermijdelijk komen er gedachten. Als ik die nu eens beschouwde als een vraag die ik intik in de google zoekmachine van mijn ziel? Welke antwoorden komen er dan naar boven? Hoeveel antwoorden schuilen er onder die ene vraag, onder dat ene woord, onder dat ene gevoel?

CO-switch

Waar we in het dagelijkse leven vooral de CO van Controleren(beheersen, voorspellen, besturen) en Oordelen (goed of slecht, leuk of niet leuk, ja of nee) volgen, is het nu de CO van Concentreren (focus op de adem, op het stapritme) en Openstaan (niet verzetten, verwelkomen, ja-zeggen tegen wat zich aandient) die we volgen.

Het is een mentaal trainingskamp in optimale omstandigheden,

zoals wielrenners die in het zonnige zuiden gaan trainen  
om zich voor te bereiden op het harde labeur van het komende wedstrijdseizoen.

Hoe ben ik hier terecht gekomen?

Dan heb ik het natuurlijk niet over de weg van Gent naar Damme, maar over de meer fundamentele route: welke keuzes heb ik gemaakt, welke kansen heb ik wel of niet benut die er voor hebben gezorgd dat ik hier nu aanwezig ben?

De Nobele Stilte

Vooral tijdens de zitmeditatie ’s avonds, als het duister wordt, begreep ik waarom Björn in zijn inleiding had gesproken over de Nobele Stilte. Het beeld van deze zes zwijgende mannen, mooi rechtop, in lotus houding, gehuld in een dekentje, in het gedempte gele licht van de Zendo, met op de achtergrond de flikkerende vlam van twee kaarsen bracht de tranen in mijn ogen. Ik ervoer het als een woordeloze boodschap van vertrouwen, kwetsbaarheid, verbondenheid en vrede.

Weten dat de anderen aanwezig zijn, zelfs zonder dat ik ze zie steunt,
stimuleert en versterkt mijn ervaring.

Terwijl ik me terzelfdertijd ook zeer bewust was van het feit dat er op eigenste moment op tientallen plaatsen op deze planeet mensen mekaar folteren en vermoorden, dat er mensen (en vooral kinderen) in angst en pijn leven. Terwijl de vrede zo dichtbij is, als we ophouden met oordelen en veroordelen om ons hart te openen om echt te luisteren vanuit onze eigen onzekerheid en kwetsbaarheid.

De ontwakende natuur

De stapmeditatie op het grindpad in de vroege ochtend was een multi-sensoriële, dolby sensurround sensatie. Sterker dan Tomorrowland (vermoed ik). Wat begon  als een nietig rood vlammetje tussen de bomen aan de horizon, werd - telkens ik weer richting oosten stapte- de wassende rode bol van de rijzende zon. In de verte hoorde ik de kraaiende haan, de blaffende honden en dichterbij het vrolijke gezang van de vogels. Ik hoorde vooral de stilte als geduldige drager van deze geluiden. Vanuit mijn ooghoeken zag ik een haas huppelen door de moestuin.

En dan zag ik vier schapen roerloos, met verdwaasde blik in dezelfde richting staren. Ik volgde hun blik en zag Wouter, die wat verderop tussen de bomen zijn stapmeditatie beoefende. Ik kon een glimlach niet onderdrukken. Als die dieren nu konden praten…

Ont-waken is ont-dekken: een nieuwe dag als een open ruimte betreden.

En dan, in een flits: het beeld van een dolende Alzheimer Zombie, in niets gelijkend op de sterke, actieve vrouw die mijn moeder 10 jaar geleden nog was. Even langzaam als de nieuwe dag zich hier ontvouwt is haar geest de afgelopen jaren uitgedoofd. Ze is een ademende dode. Deze dag die ik nu zo intens beleef zal aan haar voorbij gaan, zoals alle vorige dagen. Versuft, vervreemd van haar eigen leven, haar eigen kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen.

Ik oefen dan wel om bewust en aandachtsvol in het nu moment te zijn, ik doe dit onbewust vanuit het perspectief van wat is geweest, van kan komen en ben me bewust van waar ik ben. Mijn moeder daarentegen zit gevangen in het steeds herhalende lege nu, zonder perspectief.

If you are only now here, you are nowhere!

Leren zijn met wie je bent

Mediteren is het beperkende (verstikkende?) kader van het denken zien; vooral zien hoe de ruimte rond dat kader kan groeien. Het ZIJN ervaren: stuurloos, roerloos, eindeloos…

Het NU is er gewoon. Je kan het bekijken en er een etiket op kleven, maar je moet weten dat dit etiket meteen je beeld van het nu beperkt en dus ook van de kansen die erin schuilen.

‘En Français’ is het NU altijd naakt.

Het volgende moment kan er enkel komen dankzij het huidige moment. Dus: als ik verlang naar het volgende moment kan ik maar beter vrede sluiten met het huidige moment. Het NU is mijn stapsteen, mijn bondgenoot.

Mijn creatieve geest is als een bloemknop die trilt van verwachting

om zijn vruchten te delen met de wereld.

Rijkdom

Alles vertraagt, wordt intenser, tastbaarder: het voelen van de deurklink, het ruiken van het kopje espresso, de smaak van de groente. Ik ben geraakt door de rijkdom van mijn zintuigen.

Ik voel hoe door de stilte ook mijn innerlijke ruimte uitgestrekter wordt. Rond mijn gedachten en gevoelens zie ik een stralend aureooltje zoals rond de kruin van een heilige: de helende ruimte?

Hoe kan ik -ook na de retraite- blijven beseffen dat die stilte – en dus die ruimte-
er altijd is, onder alles wat ik zie, denk, hoor, voel…

Mijn eigen tegenwoordigheid voelen

Hoe voelt die?

Wat zegt mijn lichaam mij?

Wat zeggen mijn emoties mij?

Wat zeggen mijn gedachten mij?

Wat is hun gemeenschappelijke boodschap?

Het bleken van de ziel

Als kind heb ik het nog meegemaakt dat mijn grootmoeder, na het koken van de was, het witte wasgoed uitspreidde op het gras “om te bleken”. Gewoon door op het gras te liggen en de natuur zijn werk te laten doen werd de was witter. Zo ook is een zitmeditatie een natuurlijk proces waarin je niets doet, behalve het bewustzijn de ruimte en de vrijheid geven om te bleken.

Mayonaise maken

Voor een buitenstaander lijkt een stapmeditatie een debiel gebeuren. Het is wellicht even debiel als het heftig staan klopen in een kom om met ei, azijn, mosterd, olie en kruiden mayonaise te maken. Vanuit de verte lijkt het of  enkel aan het roeren bent, terwijl in de pot een heerlijke transformatie plaatsgrijpt.

Wat is je ware ego?

Het ene verhaal dat jij over jezelf vertelt?

Alle verhalen die alle anderen over jou vertellen?

Alle verhalen die jij denkt dat de anderen over jou vertellen?

Mijn pad?

Mijn pad is het pad van de pedagoog. Mijn talent is het bedenken, verwoorden en verbeelden van boodschappen die anderen kunnen boeien en inspireren. Logisch dat mijn creatieve geest zich steeds weer manifesteert: het is mijn werkkapitaal!

Ik hoef die scheppende gedachten niet te verdringen. Ze ontspringen uit de diepere bron van mijn persoonlijkheid.

Gelukkig zijn

Verwacht vooral niet dat het de taak is van de wereld
 om jou gelukkig te maken.

Oppervlakkig

Gesprek met Björn: mindfulness is superficial.: zoek niet naar oplossingen, wees aanwezig met wat is en met wat er onder schuilt.

Mijn demon is mijn frustratie dat ik geregeld te snel praat, vooral als ik in vuur en vlam sta tijdens een lezing. Die angst werkt soms verlammend.

Onder die angst schuilt mijn drang om te behagen.

Advies van Björn: zie die angst, zie dat piekeren, zie die wil om te behagen.

Omarm je leven, wordt verliefd op je leven

Deze  woorden van Björn troffen me tijdens de avondmeditatie. Ik voelde een intense JA in mijn opwellen: JA, ik ben verliefd op mijn leven, JA ik omarm dit leven.

Het getemde paard

Een man te paard stormt voorbij. De toeschouwer aan de kant vraag: “Waar ga je zo in volle galop naartoe?” De ruiter antwoordt: “Dat weet ik niet, dat moet je aan het paard vragen.”

Mijn paard is mijn demon van het snelpraten.

Dat is het paard dat mij meesleept. Ik ontdek tijdens het zitten dat ik het zinloos is om dat paard te slaan met de zweep van het denken. Het paard is er, ik sluit er vrede mee. Het laat zich nu gewilliger bereiden. Af en toe slaat het weer op hol: ik bemerk het met milde openhartige aandacht. Het paard vertolkt de energie die mij drijft om in een lezing het beste van mezelf te geven. Het zou een verlies zijn als ik die energie afwijs. Door er vrede me te sluiten wordt het mijn kracht, mijn bondgenoot en niet mijn vijand.

Op de derde dag moest ik even de stilte verlaten om een al lang voordien geboekte keynote speech te geven bij de afsluiting van de Foodservice Alliance Summer School in Flanders Expo. Ik vertrok tijdig en reed bewust langzaam van Damme naar Gent.
De autoradio zette ik af.

Ter plekke bleek dat ik mijn Macbook achteraan in de zaal moest plaatsen bij de technici. Normaal wil ik altijd mijn computer bij me op het podium. Ik werk namelijk met de ‘presenter view’ modus in Powerpoint waardoor ik als spreker de volgende dia kan zien nog voor het publiek die ziet. Zo sta je minder voor verrassingen en kan je ook vlotter de overgang maken tussen de dia’s. Deze keer niet dus. Een kiezel op mijn pad.

Net voor ik  het podium zou opstappen om de 160 verkopers uit de voedingsindustrie toe te spreken vroeg de organisator om mijn speech in te korten tot 1u10 minuten in plaats van de oorspronkelijk afgesproken 1u30 minuten. De sprekers voor mij waren uitgelopen en hij wou op een vrijdagmiddag niet te laat aan de netwerkborrel beginnen. Een tweede kiezel op mijn pad.

Ondanks deze twee kiezels gaf ik één van mijn beste speeches ooit. Ik stond heel bewust op het podium, liet mijn paard soms stappen, draven en galopperen. Ik had afwisselend contact met de linker- en de rechterkant van de zaal, met de eerste en de laatste rij en de rijen ertussen. Er was connectie. Ook en vooral met mijn lichaam, mijn stem.

Na afloop kreeg ik deze tweet:

“ @davyvi: al vele gastsprekers gehad maar @erikvanvooren staat wat mij betreft

op nr 1 @foodservicealliance.”

Ik las dit berichtje, voelde een deugddoende gloed en labelde dit als “genieten, genieten…”

Tijd is relatief

Even gluren op mijn uurwerk tijdens de meditatie. Nog 10 minuten.

Zucht.

Die 10 minuten lijken in mijn geest eindeloos lang, tot ik besef dat er al 35 minuten voorbij zijn. Waar zijn die naartoe?

Op klok bij de inkom van de Zendo zijn alle cijfers vervangen door het woordje Nu. Een reminder om los te komen van de mechanische, meetbare tijd en open te staan voor de onmeetbare momenttijd.

De laatste dag mediteren met het besef dat over enkele uren de stilte verbroken zal worden zorgt voor een andere beleving. Dat opmerken en benoemen is ook mindfulness.

Waarom voelt het anders?
Wat zal er eindigen?
Wat zal er beginnen?
Wat is er gepresteerd?

Metta meditatie

Tijdens de avond zit- en stapmeditaties van de voorlaatste dag stelde Björn voor om onze meditatiepraktijk te verruimen tot een metta meditatie. Startend met het bewust aansturen van de adem naar de hartstreek, breng je een rimpeleffect van liefdevol mededogen op gang: voor jezelf, een dierbare, andere mensen tot en met   een persoon met wie je in onmin leeft. Vooral dat laatste was bij mij vrij heftig, omdat ik er maar niet in slaagde om te begrijpen waarom ik me ongemakkelijk voel bij die persoon.

Bij het denken aan een geliefde kwam mijn moeder weer in mijn geest. In plaats van de mantra moge ze gelukkig zijn, moge ze veilig zijn, moge ze gezond zijn, moge ze vreugdevol leven kwam bij mij spontaan de mantra: moge ze vrede en rust vinden, moge zij snel en pijnloos sterven….

De kwaliteit van het zuivere, onbezoedelde zijn

In de Phil Bosmanszaal is in de plankenvloer voor de haard een tegeltje aangebracht met de laatste woorden van Phil: “dankbaarheid”.

Is dankbaarheid niet één van de kwaliteiten van het zuivere zijn,
samen met verwondering, mildheid en verbondenheid?
De onderstroom van wat we ook wel eens “geluk” noemen?

Stille genieters

De laatste avond bij het beëindigen van de zitmediatie verbrak  Joost even de stilte voor een korte mededeling, die ik niet had begrepen.

Zoals de vorige avond begaf ik me naar de eetzaal om in stilte een kopje warme chocomelk te drinken alvorens te gaan slapen. Ik zag dat Joost in de zithoek een kastdeur opende waar achter blijkbaar een koelkast verscholen zat. Hij kent de geheimen van de stiltehoeve uit vroegere bijeenkomsten met zijn bedrijf. Hij schonk een Brugse Zot uit. Ik hief mijn kop chocomelk op in een gebaar om zonder woorden “proost” te zeggen. Joost beantwoorde dit gebaar door zijn glas te heffen.  Ik voelde een sterk gevoel van mededogen opwellen. Ik vermoedde dat Joost die dag een zware strijd had geleverd met zichzelf. Ik stond op, ging naar de kast, schonk me een Vedett uit  en nam zwijgend plaats in de zithoek om Joost in stilte gezelschap te houden.

Het voelde als een scène uit Death Poets Society, waarbij de jongens ‘s nachts weglopen uit slaapzaal om in het geheim samen te komen in de grot.

Ook Dick kwam er bij zitten. In een andere hoek zat een man die als individuele gast in de stiltehoeve verbleef rustig te lezen.

Tot Joost plots onbedaarlijk begon te lachen. Die stortvloed van vreugde werkte aanstekelijk: ook Dick en ik barsten het uit van het lachen. Kinderlijk onbevangen. Zo maar, zonder te weten waarom. Minuten lang, met tranen in de ogen. De andere gast keek verwonderd op van zijn boek. Ik fluisterde: “Geen paniek, dit is een bijwerking van de Stilte.”

’s  Anderendaags bij het afsluitend gesprek bij het beëindigen van de stilte vertelde Joost dat hij ook tijdens de stapmeditatie de vorige dag een aanval van de slappe lach had gekregen. “Ik besef dat ik te weinig lach in mijn leven” zei hij. Anderen die het vanuit hun ooghoeken hadden opgemerkt bekenden dat ze dachten dat het een huilbui geweest was.

Naakt in het moment

Hierboven had ik al genoteerd “En Français is het NU altijd naakt”. Een aantal onder ons hebben dat de laatste ochtend letterlijk mogen ervaren. Door een programmeerfout bij het inchecken werkten onze magnetische kamersleutels op zaterdagmorgen niet meer. Eens de deur van je kamer achter je dichtgetrokken kon je er niet meer in.

Omdat de douches op de gang waren had dit tot gevolg dat Wouter en Joost halfnaakt op de gang stonden. Wouter in zijn trainingsbroek, Joost enkel met een handdoek om de middel. Om 6u30 is de verantwoordelijke van het onthaal nog niet aanwezig om dit technisch euvel recht te zetten. Dus: 45 minuten stappen en 45 minuten zitten in de naakte werkelijkheid. De humor waarmee deze hindernis werd genomen is een prachtig voorbeeld van mindfulness in action. Geen woede uitbarstingen, geen geklaag over de rotservice van de klote stiltehoeve.

Waardoor Björn in de begeleide meditatie kon verwijzen naar de 4 “states of mind”: liefdevolle aandacht, empathie, vreugdevol genieten
en gelijkmoedigheid (met of zonder kleren).

Discipline

Bij de afsluitende nabespreking bleek dat iedereen de afgelopen dagen wel een aantal zeer moeilijke momenten had gekend: boosheid, hevige pijn, onrust… alles was de revue gepasseerd. Maar het besef dat de anderen wellicht ook zaten te worstelen met hun demonen en het feit dat iedereen vrijwillig de discipline had opgebracht om het afgesproken programma te respecteren was een woordeloze steun voor elk van ons.

Meteen hebben we de data vastgelegd om ook in de komende 12 maanden om de zes weken samen een dag in stille verdieping door te brengen en om in de zomer van 2015 weer 4 dagen in stilte onder onze ijsberg te duiken. Bij leven en welzijn;

Het rimpeleffect

Patrick Hanjoul, directeur van Bond zonder Naam, die tijdelijk op de Stiltehoeve verblijft, vertelde ons dat een aantal van de individuele gasten bij het uitchecken hadden gezegd dat onze aanwezigheid en oefenen in stilte hen had geraakt. Een deelnemer (de man die de avond voordien de lachbui van Joost had meegemaakt) kwam voor zijn vertrek naar ons toe en zei: “Ik weet wie jullie zijn, ik heb al veel gelezen over jullie bedrijven, ik heb respect voor wat jullie hier doen. Mijn bedrijf heeft mij kapotgemaakt maar het geeft me hoop te zien dat sommige ondernemers het anders aanpakken.”

De rijk gevulde stilte?

“Hoe kan je nu tien bladzijden volschrijven over vier dagen waarin niet is gesproken?” vroeg mijn altijd nuchtere vrouw verwonderd toen ik haar tijdens het middagmaal zei dat mijn verslag af was. “Je moet het maar eens lezen,” zei ik haar.