Hoe het prisma-perspectief mij helpt bij stress

Het inzicht dat ik hierna beschrijf, had ik deze zomer na een stapmeditatie, tijdens mijn stilte retraite in de Stiltehoeve Metanoia. Het viel me namelijk op dat de mentale processen tijdens de stapmeditatie buiten anders verliepen dan binnen en dat het ook een verschil maakte in mijn beleving als ik plots opmerkte dat ik er ook iemand anders in mijn buurt aan het stappen was. Ongetwijfeld is mijn inzicht niet origineel en hebben anderen dit misschien al beter geformuleerd. Voor mij was dit in elk geval een  tevreden moment van inzicht. Ik deel het via deze blog in de hoop dat het jou ook kan inspireren.

Dit inzicht helpt mij om te begrijpen waarom bepaalde situaties al of niet (bij mij of bij iemand anders) tot stress kunnen leiden. Net zoals een prisma het witte licht laat uiteenvallen in verschillende kleuren, zo biedt dit inzicht mij een instrument om de verschillende spectra van een situatie te belichten. Vandaar de naam: spectrum-perspectief. (Ik had het ook spectrum-bewustzijn kunnen noemen.)

Welke impact een situatie of gebeurtenis heeft op het gemoed van een persoon wordt naar mijn gevoel bepaald door drie factoren:
1. Wie ervaart de situatie?
2. In welke context gebeurt dit?
3. Hoe kijk je naar die situatie?

Wie ervaart de situatie?

Dat heeft in belangrijke mate te maken met je persoonlijkheidskenmerken, gecombineerd met je levenservaring. Een waardevol model vind ik de zogenaamde "Big 5" samengevat in het acroniem OCEAN.
- Openheid: in welke mate sta jij open voor nieuwe, onbekende situaties? Of gaat je voorkeur eerder uit naar het vertrouwde, bekende?
- Consciëntieus: ben jij een gedisciplineerde, punctuele, bezige bij of ben jij eerder flexibel, en easy going?
- Extravert: praat jij graag met anderen, wil jij altijd in gezelschap zijn of ben jij eerder teruggetrokken en observeer jij liever als anderen praten?
- Altruïsme: heb jij een sterke drang om altijd dienstbaar te zijn voor anderen of kan jij gemakkelijk afstand nemen van de noden van anderen?
- Nerveus: ben jij snel getresseerd of blijf jij van nature gemakkelijk rustig en kalm? 

Deze Big 5 zijn de fundamenten van je persoonlijkheid. Die liggen in zekere mate vast sinds je geboorte. Het is de genetische component van je persoonlijkheid. Ik weet inmiddels van mezelf dat ik hou van het nieuwe en het onbekende, dat ik vrij gedisciplineerd ben, eerder introvert,vrij altruïstisch (of zoals Hugo Camps het ooit meesterlijk zei: met een groot Moeder Theresa vlekje op mijn ziel) en dat ik ook vrij snel nerveus wordt.

In welke context gebeurt dit?

Dat heeft te maken met wanneer, waar en met wie een bepaalde situatie zich voordoet. Toen ik op de boekenbeurs rondliep zag ik een lange wachtrij met lachende mensen: ze schoven aan voor een handtekening van Kevin De Bruyne. Zet diezelfde mensen in een even lange wachtrij aan een bankloket of in de wachtrij voor een trein in vertraging en de situatie zal wellicht zeer anders zijn. Mensen houden niet van wachtrijen, maar toch zijn er altijd weer mensen die met plezier urenlang wachten om bijvoorbeeld de nieuwste iPhone te bemachtigen.

Uit ervaring heb ik geleerd dat ziekte een belangrijke context veranderaar is. Sterker nog is de impact van de dood, of van de nakende dood. Toen mijn vader op de palliatieve afdeling verbleef had ik de indruk dat daar meer levensvreugde heerste dan op een doorsnee werkvloer.

Context heeft ook te maken met wie er bij is of wie de situatie uitlokt. Toen mijn vrouw deze zomer onze kleinzoon van vijf uitwuifde riep hij lachend: "Oma, jij hebt flapperarmen", daarmee doelend op het overtollige vet op haar bovenarmen. Ik durf wedden dat oma minder uitbundig zou lachen als ik dezelfde opmerking zou maken. 

Wie er kijkt (persoonlijkheid) en de context (waar, wanneer en met wie) zijn factoren waarop jij doorgaans weinig of geen invloed hebt. Het verschil kan jij vooral maken door je manier van kijken te veranderen. 

Hoe kijk je?

Hoe kijk je naar jezelf (je zelfbeeld, je gevoelens en gedachten) en naar de context? Dat heeft vooral te maken met de kwaliteit van de aandacht waarmee je kijkt. En daar kan leren SLOW'en het verschil maken. Want tijdens het SLOW'en oefen je om met een bijzondere aandacht contact te maken met wat je ziet, hoort, denkt en voelt: namelijk met stabiliteit (= gefocust & rustig), vastberaden (= beslist & gedisciplineerd), openhartig (= nieuwsgierig & ontvankelijk) en mild (= minzaam en niet oordelend). 

Weten dat jij je manier van kijken kan veranderen is stap één. Het effectief leren vraagt  geduldig oefenen. Maar de vruchten lonen de moeite.